کد مطلب:314706 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:652
واقعه ی معجزه سقاخانه ی آقا شیخ هادی
اكثر تواریخ، دلیل معروفیت فراوان سقاخانه آشیخ هادی را مربوط به توطئه كشته شدن ماژور ایمبری مأمور كشور آمریكا، به هنگام عكسبرداری از چگونگی استفاده مرد از سقاخانه ی فوق و مراسم توسل و نذر و نیاز به آن، می دانند. در این جریان ایمبری به تحریك جمعی از ماجراجویان مرموز، كه در ورای آن سیاست خاصی پنهان بود، مورد ضرب و شتم قرار گرفته و هنگام فرار به قتل می رسد. (نجمی: 1368، ص 286).
[ صفحه 196]
واقعه قتل ایمبری كه در بعد از ظهر روز جمعه 27 تیرماه 1303 هجری شمسی برابر با 25 ذیحجه 1345 هجری قمری اتفاق افتاده، توسط مخبران جراید خارجی با آب و تاب تمام و شاخ و برگ فراوان، در اروپا انتشار یافته و باعث لطمه بسیار به حیثیت ایرانیان می شود. چنان كه از قراین موجود بر می آید، این موضوع ارتباط تنگاتنگی با مسئله ی صدور نفت ایران داشته است. (دائرة المعارف مصاحب: 1345، ج 1، ص 1354). به هر حال در شرح ماوقع چنین آورده اند كه:
از حدود نیمه ی تیرماه همین سال شایع شد كه سقاخانه ی مزبور معجزه كرده است. موضوع معجزه این كه بابی ها [بهایی ها] [1] می خواستند آب سقاخانه را مسموم كنند ولی كسی كه برای این كار فرستاده شده بود، دستش شل و یا چشمش كور شده است. بر اثر این شهرت، بر نذر و نیاز سقاخانه افزوده شده و شعار بعضی از حضار این بوده كه:
«سقاخانه ی شیخ هادی، از معجزه ابوالفضل (علیه السلام)، كور شده چشم بابی» ماژور ایمبری كنسول آمریكا كه ضمنا نماینده جغرافیای كشور آمریكا هم بود، به اتفاق بالوین سیمور [2] آمریكایی، كه در شركت نفت جنوب ایران خدمت می كرد (حسینی بلاغی: 1350، ص 207 ط)، به تماشای سقاخانه و جوشش اهالی می آیند. شاید قصد آنها فقط تنظیم و تزیین سفرنامه ای كه محل توجه اكثر اروپاییان است بوده؛ یا دسیسه ای انگلیسی و پنهان برای جلوگیری از قرارداد
[ صفحه 197]
نفت ایران با آمریكا، به هر حال تصمیم داشته اند كه از مراسم عكس بردارند ولی با ممانعت مردم روبه رو شده و معلوم نیست چرا بر خلاف عادت و اخلاق مرسوم، كار به زد و خورد می كشد و آن دو نفر زخمی شده و توسط مأموران نظمیه، آنها را در درشكه ای افكنده به مركز نظمیه می رسانند. آنچه غریب تر می نماید ادامه حملات و تجمع مردم در مركز نظمیه، و ادامه آزار ایمبری است كه سرانجام به مرگ او منتهی می شود و سیمور نیز در این كشاكش سخت زخمی می شود (هدایت: 1329، ص 426).
ارتباط این واقعه ی صدور نفت، انكارناپذیر است چرا كه گویا مدتی قبل از این واقعه، دولت آمریكا قراردادی مبنی بر استخراج نفت شمال كشور را با ایران منعقد كرده بود كه از نظر دول اروپایی خصوصا انگلیس، اجرای آن مقرون به مصلحت نبوده است. با بروز این اتفاق، قرارداد فوق فسخ شده و خطر ورود آمریكا به خان گسترده صادرات ایران، منتفی می گردد (شهر ری: 1367: ج 5، ص 115 - 116). این قضیه به هر صورت كه باشد، چگونگی سوء استفاده از احساسات پاك مذهبی مردم را، با بهره گیری از عدم آگاهی عمومی و نفوذ خرافات به خوبی نشان می دهد.
لازم به ذكر است كه در توجه دلیل این اتفاقات، شایع می شود كه واقعه قتل ایمبری به تحریك حاج شیخ مهدی خالصی [3] از مجتهدان عراق، صورت گرفته است. وی پس از سفر حج، به ایران آمده و در این زمان مدتی بود كه در تهران به سر می برد. این خبر تا چه اندازه صحت داشته باشد محل تأمل فراوان است؛ به هر حال مدتی پس از این واقعه، مرحوم خالصی به تقاضای دولت وقت، اقامتگاه
[ صفحه 198]
خود را از تهران، به مشهد مقدس انتقال داد و اندكی بعد هم در دوازدهم رمضان سنه 1343 هجری قمری در همان شهر، دار فانی را وداع گفت. (علامه قزوینی: 1325، ص 41).
[ صفحه 196]
واقعه قتل ایمبری كه در بعد از ظهر روز جمعه 27 تیرماه 1303 هجری شمسی برابر با 25 ذیحجه 1345 هجری قمری اتفاق افتاده، توسط مخبران جراید خارجی با آب و تاب تمام و شاخ و برگ فراوان، در اروپا انتشار یافته و باعث لطمه بسیار به حیثیت ایرانیان می شود. چنان كه از قراین موجود بر می آید، این موضوع ارتباط تنگاتنگی با مسئله ی صدور نفت ایران داشته است. (دائرة المعارف مصاحب: 1345، ج 1، ص 1354). به هر حال در شرح ماوقع چنین آورده اند كه:
از حدود نیمه ی تیرماه همین سال شایع شد كه سقاخانه ی مزبور معجزه كرده است. موضوع معجزه این كه بابی ها [بهایی ها] [1] می خواستند آب سقاخانه را مسموم كنند ولی كسی كه برای این كار فرستاده شده بود، دستش شل و یا چشمش كور شده است. بر اثر این شهرت، بر نذر و نیاز سقاخانه افزوده شده و شعار بعضی از حضار این بوده كه:
«سقاخانه ی شیخ هادی، از معجزه ابوالفضل (علیه السلام)، كور شده چشم بابی» ماژور ایمبری كنسول آمریكا كه ضمنا نماینده جغرافیای كشور آمریكا هم بود، به اتفاق بالوین سیمور [2] آمریكایی، كه در شركت نفت جنوب ایران خدمت می كرد (حسینی بلاغی: 1350، ص 207 ط)، به تماشای سقاخانه و جوشش اهالی می آیند. شاید قصد آنها فقط تنظیم و تزیین سفرنامه ای كه محل توجه اكثر اروپاییان است بوده؛ یا دسیسه ای انگلیسی و پنهان برای جلوگیری از قرارداد
[ صفحه 197]
نفت ایران با آمریكا، به هر حال تصمیم داشته اند كه از مراسم عكس بردارند ولی با ممانعت مردم روبه رو شده و معلوم نیست چرا بر خلاف عادت و اخلاق مرسوم، كار به زد و خورد می كشد و آن دو نفر زخمی شده و توسط مأموران نظمیه، آنها را در درشكه ای افكنده به مركز نظمیه می رسانند. آنچه غریب تر می نماید ادامه حملات و تجمع مردم در مركز نظمیه، و ادامه آزار ایمبری است كه سرانجام به مرگ او منتهی می شود و سیمور نیز در این كشاكش سخت زخمی می شود (هدایت: 1329، ص 426).
ارتباط این واقعه ی صدور نفت، انكارناپذیر است چرا كه گویا مدتی قبل از این واقعه، دولت آمریكا قراردادی مبنی بر استخراج نفت شمال كشور را با ایران منعقد كرده بود كه از نظر دول اروپایی خصوصا انگلیس، اجرای آن مقرون به مصلحت نبوده است. با بروز این اتفاق، قرارداد فوق فسخ شده و خطر ورود آمریكا به خان گسترده صادرات ایران، منتفی می گردد (شهر ری: 1367: ج 5، ص 115 - 116). این قضیه به هر صورت كه باشد، چگونگی سوء استفاده از احساسات پاك مذهبی مردم را، با بهره گیری از عدم آگاهی عمومی و نفوذ خرافات به خوبی نشان می دهد.
لازم به ذكر است كه در توجه دلیل این اتفاقات، شایع می شود كه واقعه قتل ایمبری به تحریك حاج شیخ مهدی خالصی [3] از مجتهدان عراق، صورت گرفته است. وی پس از سفر حج، به ایران آمده و در این زمان مدتی بود كه در تهران به سر می برد. این خبر تا چه اندازه صحت داشته باشد محل تأمل فراوان است؛ به هر حال مدتی پس از این واقعه، مرحوم خالصی به تقاضای دولت وقت، اقامتگاه
[ صفحه 198]
خود را از تهران، به مشهد مقدس انتقال داد و اندكی بعد هم در دوازدهم رمضان سنه 1343 هجری قمری در همان شهر، دار فانی را وداع گفت. (علامه قزوینی: 1325، ص 41).
[1] كتاب تشيع و مشروطيت در ايران در توصيف بهايي گري، آن را فرقه اي از بابي گري دانسته كه بنيان گرش شخصي به نام سيد علي محمد شيرازي [67 - 1235 ق. م] بوده و ادعا مي كرده كه دوره پيامبري پيامبر اسلام در سال 1844 ميلادي به پايان رسيده و اكنون خانه خود را قبله ي نو قرار داده است (حائري: 1360 - ص 90).
[2] بالوين سيمور يكي از اتباع كشورهاي آمريكا بود كه به واسطه محكوميتي كه در كشور خود داشته، به ايران تبعيد و در آن زمان در واقع مدت محكوميت خود را مي گذرانده است (حسيني بلاغي: 1350 - ص 207 ط).
[3] يكي از علماي معروف شيعه ساكن عراق [1277 - 1343 هجري قمري] كه پس از جنگ جهاني اول به دلايل سياسي و مقاومت برابر رژيم تحت الحمايه انگليس، سخت درگير بود (حائري: 1360، ص 205).